Sunday, January 23, 2011

Burns night



Жил бүрийн 1 сарын 25 нд шотландчууд хамгийн хайртай яруу найрагч Робэрт Бернсийн (1759-1796) (Соронзонгийн бичсэнээр орууллаа харин шотланд аялагаар бол бараг Барнс гэмээр дуулддаг) төрсөн өдрийг тэмдэглэдэг бөгөөд энэ баяраа Бернсийн үдэш гэж нэрлэдэг юм байна.
Жирийн тариачны гэр бүлд төрж өсөөд 37 насалсан тэрбээр шотланд үндэсний уран зохиол, аман зохиолд том ул мөр үлдээсэн найрагч билээ. Түүний аав тухайн үедээ боловсролтой тариачин байж хүүхдүүдээ эрдэм номтой хүн болгохыг ихэд хичээдэг хүн байж. Тухайн үеийн ангийн ялгаатай нийгэмд албан ёсны боловсролгүй, язгуур угсаагүй тэрбээр дээдсийн бас доодчуудын аль алины хүндэтгэл хүлээсэн хүн байснаас гадна яруу найргийн романтик үеийн үндэслэгч гэж судлаачид үздэг. Түүний ихэнх бүтээл шотланд диалэктаар бичигдсэн ч англиар бичсэн шүлэг найраг цөөнгүй. Уран бүтээл туурвихаас гадна шотланд ардын дууны үгийг цуглуулж, ардын урлагийг хадгалж үлдээхийн төлөө их юм хийсэн хүн гэнэ.
Робэрт Бернсийн "Auld Lang Syne" дуу дэлхий даяар алдртай гэвэл та гайхах уу? Сайн нөхдөөс салах цагт зориулсан энэ үдэлтийн дуу өнөө үеийн шинэ оны сүлд дуулал болтлоо алдаршжээ.


За одоо зул сар шинэ жилийн дараа л орох өргөн тэмдэглэдэг баяр хэрхэн тэмдэглэдэг тухай. Зочдоо цугласны дараа гэрийн эзэн Сэлкиркийн залбиралаар үдшийн арга хэмжээг нээнэ. Энэ залбиралыг хамгийн анхны баяр дээр Сэлкиркийн гүн эвлүүлж хэлсэн гэдэг.

Some hae meat and canna eat,
And some wad eat that want it;
But we hae meat, and we can eat,
And sae let the Lord be thankit.

Залбирлын дараа оройн хоол шотландын үндэсний жороор хийсэн шөлөөр эхэлнэ. Энэ үдшийн зоогны дээд нь хагис. Хагисаа задлахаас өмнө Бернсийн бичсэн хагисийн магтаалыг хоол бэлтгэсэн тогооч хэлнэ. Хэсгээс нь оруулбал:
Fair fa' your honest, sonsie face,
Great chieftain o' the puddin-race!
Aboon them a' ye tak your place,
Painch, tripe, or thairm:
Weel are ye wordy o' a grace
As lang's my arm.

(sonsie = jolly/cheerful)
(aboon = above)
(painch = paunch/stomach, thairm = intestine)

Магтаал нэлээн урт юм билээ. Сайн ойлгохгүй ч манайхны ерөөл магтаал шиг, хэрхэн бэлтгэсэн амт чанарыг дүрсэлсэн юм байна гэж бүдэг бадаг ойлгов. Магтаал дуусахад хагисд зориулан хундага өргөнө. Хагисыг төмс болоод манжингийн нухшаар хачирлаж, шотланд вискигээр даруулна. Энэ орой аль болох шотланд үндэснийхээ хоол унд хэрэглэхийг хичээдэг юм гэнэлээ. Зоогийн төгсгөлд алдарт найрагчийн амьдрал уран бүтээлийн талаар хэн нэгэн үг хэлдэг юм байна. Түүний үлдээсэн өв, эх оронч үзэл, мэдээж уран бүтээлийг дурддаг байх. Зоог барьсаны дараа олон хүн цугласан том үдэшлэг бол бүжиг эргэнэ. Үгүй бол оройн зоог бэлтгэсэн охид бүсгүйчүүдэд зориулсан талархалын хундага гэрийн эзэн өргөхдөө тэдэнд эрүүл энхийг хүсэхэд, бүсгүйчүүд мөн хариу барина.
Зоогийн дараа Бернсийн шүлэгнээс хэлж, шүлгээр хийсэн дуу дуулцгаан найр өндөрлөдөг юм байна.

Бид энэ жил Бернсийн үдэш идэх хагис авсанаа зургийг нь тавилаа. Хүүхдүүд дуртай биш болохоор жижгэвтэрийг авсан нь энэ. Хонины дотор мах болохоор гоё л байдаг юм. Тэгээд ганц мэддэг дээр дурдсан дуугаа дуулна даа.

Saturday, January 22, 2011

Шотланд юугаараа алдартай вэ?

Энэ нутгийн тухай ерөнхийд нь жил гаруйн өмнө зочлохдоо энд бичсэн билээ. Харин одоо өөрөө оршин сууж байгаа болохоор арай ихийг мэддэг болсон гэж өөрийгөө үзээд байгаа. Таван сая гаруй хүн ам оршин суудаг энэ хүний гар хүрээгүй уул усаараа алдартай. Их Британи Умард Ирландын вант улсын хамгийн өндөр цэг шотландад байрлах Бэн Нэвис, 1344 м өндөр. Хамгийн том цэвэр устай нуур Лох Ломонд мөн л шотландад бий. Эндхийн уугуул гаэл хэлээр бэн гэдэг нь оргил, нуур эсвэл далайн тохойрсон хэсгийг лох гэж нэрлэдэг юм байна. Бидний сайн мэдэх Лох Нэс бол Нэс нуур гэсэн үг болж таарах нь.
Хэдий хүн ам газар нутгийн хэмжээгээрээ жижиг ч шотландчуудын дэлхийн түүх соёлд оруулсан хувь нэмэр их. Наад захаас нь дурдвал гольф, телефон утас, хаймран дугуй, пенициллин, парафин, аравтын бутархай болоод логаритмын хэрэглээ, цахилгаан соронзон орон, телевизор, виски, унадаг дугуй, анхны клон Долли хонь гээд хүн бүхний мэдэх бас өдөр тутмын хэрэглээ шотланд зохион бүтээгчдийн уран бүтээл аж.
Таны хувьд шотланд нутаг юуг хамгийн түрүүн бодогдуулдаг вэ?
Шотланд виски мэдээж нэлээн дээгүүр давхих биз. Эрчүүд нь килт хэмээх юбка өмсдөг, килтний тартан хэмээх дөрвөлжин хээтэй ноосон даавуу, уутан бишгүүр, хагис (хонины ходоодонд чихэж чанасан хонины дотор мах, овьёос хэмхдэс), Уолтэр Скот, Жэймс Максвэлл, Шон Коннэри, гольф... гээд бас л урт жагсаалт болно. Зав зайгаараа шотландын алдартай хүмүүс болоод түүх соёлын сониноос бичиж байхыг бодно. Харин та бүхэн миний дээрх асуултанд зав зай олдвол хариулна уу?

Thursday, January 20, 2011

Будилж дуусахгүй...

Манайх гэдэг айл энд нүүж ирээд бараг 4 сар болж байгаа ч миний будилж дуусаагүй нэг асуудал бий. Бэлэн мөнгөний машинаас мөнгө авах бүртээ юу билээ гээд дахин дахин тоолох, эсвэл хаа нэг дэлгүүрт 10 паунд өгчихөөд би хорийг өгсөн гэж гүрийх тохиолдол олон гардаг юм. Хэргийн учир шотландын 3 гол банк мөнгөн дэвсгэрт хэвлэх эрхтэйд оршино. Гурван банкны шинэ хуучин дэвсгэрт оруулаад манайхны тоолсноор энд лав 5 янзын мөнгөн дэвсгэрт эргэлдэж байх. Мөнгөтэй ажилладаг бол балармаар байгаа биз.
Шотландад хэвлэсэн мөнгөн дэвсгэрт Их Британий фунт стэрлингтэй зарчмын хувьд ижил, өөрөөр хэлбэл адилхан үнэлэмжтэй, тэр бүү хэл англид гүйлгээнд орох эрхтэй ч шотландаас гадна хүмүүс мөнгөнд тун сэжигтэй ханддаг нь дасаагүй бас мэддэггүйнх байх. Том дэлгүүрүүд авах ч жижиг газар уучлаарай энэ мөнгийг авахгүй гэж хэлэх нь энүүхэнд. Харин олон улсын гүйлгээнд (онгоцны буудлын дэлгүүр, валют солих цэг гэх мэт..) шотландын дэвсгэртийг авдаггүй юм билээ. Хойд Ирландын банк бас өөрийн мөнгөн дэвсгэрт хэвлэдэг юм гэсэн.
Шотландын хорин паундын 5 өөр дэвсгэртийн зургийг оруулав.

Friday, January 14, 2011

Хүүхдийн ирээдүйн тухай хэдэн үг...

Зул сар, шинэ жил, аялал, ханиад томуу гэсээр юм бичилгүй уджээ. Толгой өвтгөсөн нэг асуудлаа хүмүүстэй хуваалцмаар санагдаад суулаа. Асуудлын эзэн манай том хүү. Хойтон жил эндхийн дунд сургууль төгсөөд дээд сургуульд элсэх ерөнхий төлөвлөгөөтэй ч наана нь шийдэх олон асуудалтай нөхөр. Их Британийн их дээд сургуульд суралцахын тулд мэргэжлийнхээ багцааг дунд сургуульд байхдаа сонгож тэр чиглэлийн хичээлээр стандартчилсан шалгалт өгсөн байх ёстой. Тэгэхээр хүүхэд 14-16 насандаа ирээдүйн мэргэжлийнхээ чигийг сонгосон байх хэрэгтэй болж байгаа юм. Миний бодлоор дэндүү эрт байх шиг. Америкт бол дээд сургуульд ороод 1-2 жил болж байж мэргэжлээ сонгодог нь таалагддаг. Яаралгүй тухайн чиглэлийнхээ хичээлд сууж үзсэн хойноо сонголт хийж байгаа болохоор өөртөө тохирсон зөв сонголт хийх магадлал өндөр гэж санадаг.
Миний санааг зовоож байгаа асуудал бол хүү маань сонголтоо баттай хийж чадаагүй яваа. Энд миний талаас үзүүлсэн шахалт бас нөлөөлдөг байж магадгүй юм. Ямар ч эцэг эх хүүхдийнхээ ирээдүйн төлөө санаа зовж, тэдэнд зөв сонголт хийхэд нь тусалахыг хүсдэг байж таараа. Хүүгийн бодол өнөөдөртөө бол нэг тийм мөрөөдөл маягтай, палентологич болоод монголын говьд ухалт хийх, эсвэл археологич болоод энд тэнд малталт хийх тухай бодоод байдаг. Ийм мэрэгжил зөвхөн ухалт хийхдээ биш харин олсон харсанаа олон жилээр лабораторид судалдаг гэдгийг сайн ойлгохгүй байх шиг. Нөгөө талаар ийм төслийн санхүүжилт хэцүү. Би болохоор практик талаас нь бодож аливаа мэрэгжил эзэмшээд тогтвортой ажил амархан олдох уу, цалин хөлс ямар байх вэ гэсэн асуудал тавиад байх.
Мэдээж ажилдаа дуртай байх сайхан хэдий ч хар хүн бид 2 шиг богино гэрээгээр ажиллах нь тогтвортой амьдрал босгоход хэцүү. Наад захын жишээ хүү маань 3-4 орны сургуулийн систем дамжиж, үргэлж шинэ орчинд дасан зохицох хэрэгтэй болдог. Хүү өөрөө энэ талаар гомдоллодог ч яг цаг дээрээ тулахаар бас л бид хоёрын замаар орох гээд байх. Нөгөө талаас энэ бол хүүгийн минь амьдрал сонголтоо өөрөө хийх нь зүйн хэрэг гэж бодсон ч тэвчилгүй үг хавчуулаад орхих нь энүүхэнд.
Хүүгийнхээ сонирхолд нийцүүлж дэмжлэг үзүүлэх гэдэг хэцүү асуудал юмаа. Нээрээ дургүй ажилтай хүн бол бас амжилт гаргах магадлал бага, тэгэхээр хүслээ хөөг гэж нэг өдөр бодсоноо үгүй амьдрал мэдэхгүй энэ хүн дуртай юмаа хөөж яваад аль ч үгүй хоцрох вий гэсэн түгшүүр маргааш нь сэтгэл өвтгөнө. Бодлын зөрүүг яаж тэнцүүлэх вэ.
Би заримдаа нэг хэвийн 9-5 хүртэл цагийн ажил насан туршдаа хийгээд санаа зовох юмгүй амьдрах сайхан байх даа гэж боддог. Амжилт гаргаад цалин хөлс өндөртэй бол хүссэн юмаа хийхэд саад бэрхшээл байхгүй шүү дээ. Хобби заавал ажил байх албагүй. Харин ч эсрэгээрээ хүн дуртай юмаа хийж амардаг байвал зүгээр юм уу.
Ай хөөрхий бага хүүхэд бага асуудалтай, том хүүхэд том асуудалтай гэж үнэн үг юм. Хүү маань тун удахгүй сонголтоо хийнэ, би санал нэмэрлэхээс хүслийг нь хорьж дийлэхгүй, хүүхэд өсгөхөд тулсан хамгийн хэцүү асуудал нь хүүгийн сонголт хийхийг харж суух юм байна шүү.