Хойрго өдрүүд

Бичихэд хойрго өдрүүд үргэлжилсээр л. Хувь хувьсгалын ажил хааяа олддог бичих цагийг маань хумсалсаар л. Өнөөдөр унтаа байдлаа сэргээж орчин тойрны баахан юм хамж шимж байгаад бичдэг ч юм уу гэж бодлоо. Уг нь иймэрхүү юм бичихсэн гэсэн жагсаалт яваад л байгаа юм, нэг болохоор эв таарахгүй, үгүй бол зав таарахгүй гэдэг шалтаг тоочихоос.
Ямар ч гэсэн химийн салбарын Нобэлийн шагналтнуудыг энэ жил дурдаагүйдээ уучлал хүсье. Яг тэр өдөр боломж таараагүй, нэгэнт зарлаад хэд хоночихсон хойно нэг их шинэ соргог биш юмыг олон мэдээний хуудастай зэрэгцэн зарлаад ч яахав гэж бодсон тал бий. Химийн урвалын компьютэржсэн загвар хийсэн хүмүүс авлаа гэв үү. Карплус (австрийн уугуул), Лэвит (өмнөд африкт төрсөн их британи, израйлийн иргэн), Уоршэл (израйл, их британийн иргэн) гээд америкт ажилладаг хүмүүс юм билээ. Хэдэн сарын өмнө дөө манай мэдээллийн хуудаснуудаар монгол хүн ирэх оны Нобэлийн шагнал авах нь тодорхой боллоо гээд зарлаад байсан, тэр үед нь тийм эрт тодорхой болно гэж байхгүй дээ гэж бодсон ч дандаа илүү амалдаг гээд чимээгүй өнгөрчихсөн юм. Уг нь шагнал олгох комиссынхон санал хураасан өдрөө зарлаж байгаа болохоор эртнээс тодорхой болох нь юу юм. Хоёрт шинэ нээлт тэр дороо шагнал авах гэж үгүй болов уу, ядаж хэдэн жилийн шалгуур давах хэрэгтэй байлгүй дээ. Гэхдээ нээрээ тийм боломж бий ч юм билүү гээд итгэл дайгаад хүлээж байхаас…
Сонин хэвлэлийн хуудаснаа шүүмжлүүлээд байгаа ганц хоёр хүнийг өмөөрөөд дуугаръя гэж бодогдоод байгаа. Нэг нь соёлын сайд Оюунгэрэл, нөгөө бас тэр яаманд ажилладаг Оргил гэдэг залуу. Хэр ажилладагийг нь хажууд байхгүй болохоор сайн мэдэхгүй зүгээр хүний нүдэнд ил харагдсан ажлаас нь дүгнээд хэдэн үг холбоё гэж бодлоо. Оюунгэрэл сайдыг динозаврын яснаас өөр юм хөөцөлдөхгүй байна гэсэн шүүмжлэл их яваад байгаа юмаа. Хүмүүс тэр динозаврын ясны ач холбогдлыг сайн ухаарахгүй байх шиг. Өнгөцxөндөө нэг Баагий хулгайгаар хил давуулсан хэдэн ясыг эргүүлж авсан хэрэг мэт боловч, ядуу буурай, авилгалд автсанаар нь далимдуулж урлаг соёлын бүтээгдэхүүн хулгайгаар хил давуулж байгаа улсад том сургамж болж байгаа хэрэг. Барууны том музеинүүдэд эртний Египэт, Грек гэх мэт улсаас олон жилийн өмнө мөн л улс төр, эдийн засгийн тогтворгүй байдлыг далимдуулж гаргасан урлаг түүхийг хосгүй бүтээлүүд бий шүү дээ. Манайх ч гэсэн энэ тал дээр шуурхай ажиллаж сонор сэрэмжтэй байхгүй бол өөрсдийн түүхтэй холбоотой эд өлгийг монголд биш хаа нэг баян хүний хувийн цуглуулгаас л олж харах хэмжээнд хүрэх тийм холгүй л болов уу. Тийм болохоор чухам энэ ажлыг сайн гүйцэтгэсэн гэж үзээд байгаа. Батаарын дуулианаас үүдээд бас дахиад нэг ясны сураг гараад байх шиг байна лээ.
Тэр Оргил гэдэг хүний National Geographic сэтгүүл монгол хэл дээр гаргасан гэдэг "хэрэгт" оруулаад байгаа бололтой юм. Магад эдийн засгийн хувьд үрэлгэн шийдвэр байж болно, гэхдээ өсвөр насныханд зориулсан танин мэдэхүйн уншчихмаар юм хэр олон билээ, харин ч байхгүй нүхийг бөглөсөн сайн ажил болсон юм биш үү гэж бодоод байгаа юм. Ер нь соёл урлагийн салбар чинь арилжааны салбар биш, тэгээд ч хойч үеийнхэнийг төлөвшүүлэхэд гүйцэтгэх үүргийг нь бодохоор үр ашгийг нь мөнгөөр хэмжээд баймааргүй. Зүгээр сэтгүүл гаргана гээд мөнгийг нь хармаалсан бол өөр хэрэг харин тэр сэтгүүл нь хэвлэгдээд л байгаа биз дээ.
Бурууг шүүмжилж болноо, зөв бурууг нь сайн л тунгааж ялгаж салгаж баймаар юм. Нэг нь гадаад нөхөртэй, нөгөө нь гадаад царайтай гээд л хараагаад байхаас нэг тийм ажил хэрэгч шүүмж харагдахгүй л юм. Энэ нь нэг талаар манай нийгмийн толь нь ч юм уу хэн мэдэх вэ. Нэг тийм харанхуй муухай санагдаад байх болж…

Өнөгөрсөн долоо хоногт Guardian сонин дээр монголын тухай хэдэн нийтлэл гарчээ. Нэг нь Улаанбаатарын агаарын бохирдлын тухай байлаа. Техник технологи хөгжсөн өнөө үед хэдэн арав биш ганц сая хүнтэй хотын асуудлыг шийдэхэд тийм хэцүү баймааргүй л санагдах юм гэсэн ккк. Тэгэвл чи хийгээдэх гэвэл би нь ч чадахгүй л дээ, гэхдээ манайхан чинь юмыг монголчлоод шийддэг дархан ухаантай хүн олонтой шиг л санах юм.

Энэ зун очоод их л олон шинэ хөшөө, суварга, амьтны баримал баригдсаныг харсан л даа. Нэг талаар хөшөө дурсгал түүх соёлын ач холбогдолтой гэх маргах нь гарах л байх. Зүгээр миний хувьд бол тийм урлагийн бүтээл шиг гоё  нь байхгүй л юм билээ, нэг тийм ам хаасан, нэр төдий л байх. Нээх сайхан хөндийгөөр давхиж явсан хадаг яндар намируулсан болхи зааны баримал, тэр нь нөгөө хөдөө нутгийн үзэсгэлэнг шууд гутааж орхиж байна ш дээ. Зүгээр тэр хөшөө барималд зориулсан мөнгөний тоог бодоод үзэхээр асар их байх, ингэхэд бид чинь тийм их мөнгө цацсан хэрнээ олигтой ганц баримал босгох эв дүйгүй улс уу гэмээр. Тэр мөнгөө харин одоо нэн даруй шаардлагатай байгаа сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэгт зориулсан бол гэж харамсмаар. Хүмүүсийн яриагаар хөшөө дурсгал чинь хэн нэгний далд бизнес мөнгө олох арга гэдгийг дээр доргүй мэддэг хэрнээ чимээгүй л яваад байх. Одоо тэр нэг орос хүний хөшөө яригдаад байнаа даа. Наян таван сая төгрөг бараг гурван зуун мянган доллар. Хэн ч танихгүй тэр хүний хөшөө манай нийгэмд бидний хойч үед юу авчрах нь тодорхойгүй. Энэ хөшөөг Оюунгэрэл сайд дэмжиж байгаа сурагтай байсан харин энд бол шүүмжлэх нь зөв юмаа.
Ер нь хэн нэгнийг хүдэлж дурсах гэдэг хөшөө босгохын нэр биш шүү дээ. Пушкиний нэг шүлэг байдаг даа, шүлгээр босгосон хөшөө дурсгал нь Алэксандрын багнаас ч өндөр тэр хөшөөг зүглэх ардын зам балрахгүй гэж. Хөшөө дурсгал гэж заавал нэг чулуун, хүрэл баримал байх албагүй ш дээ хө. Түүний оронд тэр хүнийхээ үлдээсэн сургаалыг бодож тунгааж, алдаа оноог нь ярьдаг байвал өөр хэрэг.
Нэг мэдсэн үг олдож орхиж, дараагийн бичлэг хүртэл нэг их удахгүйг бодноо (өөрийгөө нэг их хэрэгтэй хүн гэж бодчихсон ккк…)