Friday, August 31, 2007

Rubin Museum of Art

Энэ музей 2004 оны 10 сарын 4 нд, Гималай орчмын улс үндэстэний урлагийг олон түмэнд таниулах, хадгалах, сэргээх, бүртгэх гэсэн зорилготойгоор байгуулагджээ. Музейн үзвэрийн дийлэнх хэсгийг Буддын шашинтай холбоотой урлаг, эд зүйлс эзлэх бөгөөд хэдийгээр Монгол улс газар зүйн хувьд энэ бүс нутгаас хол ч шашны уламжлалаараа ойр гэдгийн баталгаа болж овоо хэдэн монгол үзмэр тавигдсан юм байна лээ. Зураг хөрөг баримлын хажууд гайгүй дэлгэрэнгүй тайлбартай, ороод гарсан хүн Буддын шашны талаар гайгүй мэдлэгтэй болоод гарахаар гайгүй сайн бодож зохион байгуулсан санагдсан. Байнгын үзмэрээс гадна бас үе үе дажгүй үзэсгэлэн гарчихна. Миний мэдэхийн 20 дугаар зууны эхээр Монгол, Хятад, Түвдээр аялсан англи эмэгтэйн авсан зургууд, тэмдэглэлээр тун дажгүй үзэсгэлэн, дараа нь монголын шашны эд өлгийн зүйл, урлагийн үзэсгэлэн гарсан байсан. Мөн монгол кино гаргах, монгол судлаачийн илтгэл гээд монголтой холбоотой арга хэмжээнүүд, бас буриад ардын дуу хөгмийн, тува хөөмийчдийн концерт бас үзэж байсан юм байна. Тэгээд энэ бүхнийг зохион байгуулачдын нэг нь ч болов монгол хүн байдаг байх гэж бодож байтал, дараа нь хүнээс монголын түүх сонирхдог энэтхэг хүн байдаг гэж сонсогдсон шүү. Хэрэв Нью Йорк хотод зочлох бол энэ музейгээр ороод гараарай гэх байна.
Хаяг нь:
Rubin Museum of Art
150 West 17th Street
New York, NY 10011
212-620-5000
http://www.rmanyc.org/

Wednesday, August 29, 2007

Ногоон сонгины зутан шөл

Хөнгөн маягийн амархан бэлтгэж болох шөлний жор тавилаа.
Орц:
- ногоон сонгино буюу leek.....3-4 ширхэг (монгол нэрийг олж чадсангүй, монголд хятад сонгино гэж зардаг юм байна лээ)
- төмс.....4-5 шихэг (дунд зэргийн хэмжээтэй)
- сүү....300-400 мл орчим
- давс
- хар перец

Төмс, сонгиноо (зөвхөн цагаан хэсгийг, ишийг нь хэрэглэхгүй) цэвэрлэж, угаагаад, 1-2 см хэмжээтэй хэрчиж хоол хийх савандаа хийгээд (сав жижгэвтэр байвал зүгээр), савтай ногооноос хоёр хуруу хэртэй давсан ус хийж 20-25 минут хэртэй сонгиноо зөөлөртөл буцалгана. Буцалж байх хооронд давсаа тохируулж хийнэ. Болсон ногоогоо жижиг цахилгаан (гар ч байсан болно) mixer ээр сүү нэмэнгээ (сүүний хэмжээг өөрийн үзэмжээр тохируулна) зутан болтол хутгана. Болсон шөлөө аягалахын өмнө хар перец бага зэрэг нэмнэ. Хэрэв бага насны хүүхдэд зориулж хийж байгаа бол мэдээж перец нэмэхгүй, давсаа маш бага хийнэ. Хүүхдэд 6 сартайгаас нь эхлэн өгч болно.
Махгүй гэж голохооргүй болдог юм байна лээ.

Tuesday, August 28, 2007

Цайны мөнгө

Олоон жилийн өмнө анх Америкт ирэхдээ сууж явсан онгоц саатаад би Лос-Анжелесийн онгоцны буудлын зочид буудалд хонож таарсан юм. Анх энд ирж байсан болохоор юм болгон сонин хачин санагдаж байж билээ. Эндхийн онгоцны буудлын ойролцоох зочид буудлууд үйлчлүүлэгчдээ өөрийн жижиг автобусаар зөөдөг юм л даа. Тэгээд маргааш нь цааш явахаар буудлаас гарах болоход буудлын ажилтан залуу уриалгахан гэгч нь "Таны ачааг автобусанд хийж өгөхү үү?" гэхээр нь ачаа ихтэй явсаныг хэлэх үү, их л олзуурхаад "тэг, тэг" гэсэн. Тэгээд автобусандаа суутал нөгөө залуу дахин дахин "Та ачаагаа шалгасан уу?" гээд хэд хэдэн удаа асуугаад байх, автобус юуг ч юм хүлээгээд байв. Би их л гайхаад энэ ю болоод байгаа юм бол гээд хажууд сууж байсан хятад хүүхнээс асуувал наадах чинь чамайг цайны мөнгө өгөхийг хүлээгээд байгаа юм гэдэг байгаа. Би гэдэг хүн монголоос гарахдаа нэг ч задгай долларгүй дандаа зуутын дэвсгэр авч гарсан хүн их л хүнд байдалд орсон юм. Тэгээд ямар ачаа зөөж өгсөн хүнд $100 өгчилтэй биш, учраа тэр хүүхэнд хэлбэл онгоцны буудал дээр мөнгөө задлуулаад өгөхөөр болж, цайны мөнгөний өрнөөс салж билээ.
Америкт цайны мөнгөний бичигдээгүй хууль үйлчилгээний бүх газруудад үйлчилнэ. Ресторан, хоолны газар, үсчин, гоо сайхны газрууд гээд ямар нэг үйлчилгээ үзүүлдэг л газар бол үйлчилгээний дүнгийн 15-20% тэй (анх ирэхэд 10% хангалттай байснаа сүүлийн үед нэмэгдсэн байна лээ) тэнцэх цайны мөнгө нэхнэ. Уг нь бол үйлчилгээ сэтгэлд хүрсэн бол сайн дураараа өгдөг баймаар боловч ялангуяа хоолны газар улаан цайм шууд л нэхдэг юм. Зочид буудалд буухад миний нэр тэр энэ, би таны өрөөг цэвэрлэдэг гэсэн маягийн юм бичсэн дугтуй өрөөнд байх. За тэгээд зул сарын баяр дөхөхөөр сонин сэтгүүлүүд хэнд хэдий хэмжээний tip өгөх нь тохиромжтой зөвлөмж маягийн юм хэвлэцгээж эхэлнэ. Энд хэдэн жишээ тавъя л даа:
1. Хүүхэд хардаг хүндээ боломжоосоо шалтгаалаад нэгээс хоёр долоо хоногийн цалинтай тэнцэх мөнгө,
2. Үсчиндээ нэгээс хоёр удаагийн үс засалтын хөлс,
3. Сонин хүргэдэг хүүхдэд бас нэг долоо хоногийн сонингийн хөлстэй тэнцэх мөнгө,
4. Нохой салхилуулдаг хүндээ бол бас нэг долоо хоногийн ажлын хөлстэй тэнцэх мөнгө,
5. Цаашилбал гэрт чинь сантехник болон бас бус юм засдаг хүн (эд нар handyman гэж хэлдэг), байр хөлсөлж суудаг бол байрны менежерт, үүдэндээ хаалгачтай бол бас гм урт гэгчийн жагсаалт цуварна.
Анх ирсэнийхээ дараа хүүеэ над шиг ядуу хүн яaх болж байнаа гээд их бухимддаг байж билээ. Тэгээд сүүлдээ сурдаг юм байна лээ. Тэгээд амралтаараа гэртээ харихдаа хүний газар хүний хүнд өгдөг юм чинь монголчууддаа өгнө гэж бодох. Харин монголд байдаг найз нөхөд, гэрийнхэн маань чам шиг улсууд өгөөд сургачихаар энд байдаг мань мэт дараа яах юм болж байна гээд хориглох..
Нэг удаа "Хаан бройд" орж хоол идчихээд хамт явсан найзаасаа нууcхийгээд хэдэн төгрөг орхиод гарч явтал, үйлчлэгч хүү "эгчээ та ширээн дээр мөнгөө мартсан байна" гээд авчирч өгч намайг тун эвгүй байдалд оруулж билээ.

Saturday, August 25, 2007

Hearing Birds Fly: A Nomadic Year in Mongolia

Шувуу нисэхийг сонсохуй: Монголд өнгөрүүлсэн нэг жил (яг үгчилж орчуулсангүй)
Louisa Waugh гэгч aнгли эмэгтэй Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл суманд нэг жил англи хэл зааж, тэнд үзсэн харсанаа тэмдэглэлээ хэвлүүлжээ. Энэ ном аялалын тэмдэглэл жанраар бичигдсэн номонд олгодог "Ondaatje" шагналыг хүртcэн юм байна.
Шувуу нисэхийг сонсохуй: Монголд өнгөрүүлсэн нэг жил (яг үгчилж орчуулсангүй)
Louisa Waugh гэгч aнгли эмэгтэй Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл суманд нэг жил англи хэл зааж, тэнд үзсэн харсанаа тэмдэглэлээ хэвлүүлжээ. Энэ ном аялалын тэмдэглэл жанраар бичигдсэн номонд олгодог "Ondaatje" шагналыг хүртcэн юм байна.

Миний хувьд шинэ шинэ олон зүйл мэдэж авлаа. Үүнд:
Цэнгэл сум халх, казах, урайнхай оршин суугчидтай, Ховд голын эрэг дээр байрладаг, хатуу ширүүн уур амьсгалтай гм. Бас тэр эмэгтэйн тэсвэр хатуужлыг бишэрч бас бяцхан атаархлаа. Би угаасаа Улаанбаатарт төрж өсөөд, насанд хүрсэн цагаасаа энд тэндхийн том хот хэсч амьдарч байгаа хүн л дээ. Яахав монголд амрахаараа хөдөө хэд хоног явна л даа. Мэдээж зун тааруулж явдаг болохоор голоос мөс үүрэх, түлээ мод хөрөөдөх, хагалах энэ тэрд дөргүй. Зохиогчийн бичсэнээр бол тэр өөрөө аль болох бие дааж ажлаа өөрөө амжуулах гэж хичээж байжээ.

Хамгийн сонирхолтой хэсгүүд:
1. Хамгийн анх Цэнгэл суманд ирсээд өөр очих газар байхгүй учир сумийн эмнэлэгт түр байрлаж байсан, анх ирсэний дараа сумын төвийнхөөн бараг бүгд ээлж дараагаар зочилж ирсэн. Хүмүүс зүгээр л хаалга тогшилгүй орж ирж аяга цай ууж чимээгүй сууж байгаад гараад явчихдаг.
2. Хэрхэн найз нөхөдтэй болсон.
3. Зуныг хөдөө малчин айлд өнгөрүүлсэн тэмдэглэл: өдөр тутмын малчны хөдөлмөр, өөрийнхөө үнээ бас ямаа саах гэж оролдсон, аргал түүж сурсан, өөр ажилд тэнцэхгүй болохоор хүүхэд дагаж хонь ямаа хариулах ажилд томилогдсон, цагаан идээ хэрхэн хийдэг талаар, бас ямаа самнах, хонь ноослох, эсгий хийх, айраг исгэх, архи нэрэх тухай бага сага алдааг (жишээ нь: шимийн архийг айргаар нэрдэг гэсэн байлаа, миний мэдэхийн таргаар нэрдэг шиг санагдах, эсвэл тухайн нутгийн онцлог юм болов уу? мэдэх хүн байвал хэлж өгнө үү?) эс тооцвол зөв дүрсэлжээ.
4.Урайнхай хурим, наадам, найрын дэг жаяг, наран дээр тоглодог тоглоомууд (би хувьдаа энэ талаар их зүйл мэдэж авлаа). Бөгж нуух гэдэг тоглоомыг дурсэлжээ. Хүмүүс хоёр баг болоод ээлжилж бөгж нууна. Бөгж олж чадаагүй баг, эсвэл бөгжөө сайн нууж сайн нууж чадаагуй тохиолдолд эсрэг баг нь өрсөлдөгч талын хүний гарын шууг сураар ороолгож шийтгэдэг юм байна (хатуу л санагдлаа, энэ талаар сайн мэдэх хун байвал тайлбар хийж өгнө үү?).
Хамгийн гол нь нүүдэлчин малчин хүмүүсийн зочломгтой сайхан чанар, монгол ахуйг байгаа байдлаар нь бас өөртөө тохиолдсон хөгтэй явдлуудыг тун аятайхан дурсэлсэн байлаа.
Төсгөлд нь болхи бичсэндээ хүлцэл өчиж байгаагаа хэлмээр байна. Дээр нь кирилээр Mac дээр бичих хэцүү байна. Орос хэл сонгохоор ө, ү үсэг гаргаж чадахгүй юмаа. Мас хэрэглэдэг хүн байвал туршлагаасаа хуваалцаарай.Яваандаа бичих чадвар маань сайжрах байх гэж найдъя.

Friday, August 24, 2007

Алтайн магтаал

Саявтар палестиний "Paradise now" кино үзэв. Киноний эхэн хэсэгт хоёр залуу уулан дээр гараад хөгжим сонсдог юм байна. Гэтэл жигтэйхэн танил аялгуу явахаар н' чих тавитал манай Алтайн магтаал явж байх юм. Чихэндээ итгэлгүй дахин дахин сонсов. Палестиний залуус яагаад террорист болдог вэ гэдгийг бас тэдний олонх н' дарамт шахалтаар ийм алхам сонгодог гэдгийг харуулжээ. Тун дажгүй боловч гунигтай кино байлаа.