Sunday, June 26, 2016

Брэкситийн маргааш

6 сарын 24-ий өглөө босоод иртэл Их Британичууд ЕХ-оос гарахаар саналаа өгсөн байлаа. Санал асуулгын өмнөх хамгийн сүүлийн тандалтаар үлдэх санал дийллээ гэсэн мэдээ 22 нд уншаад эд нар гарчих байх гэсэн миний таамаг буруу байж гэж бодоод өнгөрсөн юм. Ингээд хоёр, гуравхан өдрийн дотор олон юм гинжин урвал аятай болоод өнгөрсөнийг чадах ядахаараа эвлүүж тоймлох гэж оролдов.
Нийт оролцогчдын 52% нь ЕХ-оос гарах хүсэлтэй гэж саналаа өгсөнөөр гарагчид дийлэв. Бүс нутгаар нь үзвэл Лондон болоод Лондонгийн эргэн тойрны тойргууд, Шотланд, Умард Ирландын тойргуудад үлдэх санал олонх байсан байна. Харин Уэлсэд гарах санал олонх болсон хүмүүсийн гайхлыг төрүүлж байна.
Эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийн саналын хувьд мэдэгдэхүйц ялгаа байсангүй.
Хамгийн том ялгаа харин насны ангиллаар гарсан байна. 18-24 насны сонгогчдын 75% нь холбоонд үлдэх санал өгсөн бол тавиас дээш насныхны хувьд гарах санал давамгайлсан байна. Ер нь дөч хүртэлх насныхны дунд үлдэх санал олонх нь байжээ. Залуучууд бидний ирээдүйг балласан хөгшчдүүдэд гомдож байна гэсэн мэссэж сошиал медиагаар их явж байна.
Санал хуваасан дараагийн ангилал нь баян, ядуу эсэх байлаа. Ядуучуудын дунд гарах санал дийлэнх байсан нь ерөнхийдөө засагтаа итгэх итгэл үгүй болсоны шинж гэж шижээчид үзэж байгаа юм байна. Санал асуулгын дүн гарсаны дараа Их Британичуудын хамгийн ихээр гүүгэлдсэн асуулт "ЕХ гэж юу вэ?" байсан гэнэ.
Санал асуулгын маргааш нь гарах кампанийг толгойлж байсан Лондон хотын захирагч асан Борис Жонсон иргэд санал өглөө гэхдээ одоо яаравчилж холбооноос гарах гээд яахав гэсэн ухааны юм ярьж олныг гайхашруулав. Ерөнхий сайд Дэвид Камерон олон нийтийн санал асуулын хариу ийм гарсанд энэ улсыг цаашид удирдах боломжгүй болсон тул гээд огцорч байгаагаа зарлав. Их Британийн паундны ханш, үнэт цаасны ханш тэр өдрөө бүгд навс унав. Долоо хоног бүр ЕХ-нд өгдөг 350 сая паундыг бид эрүүл мэндийн үйлчилгээнд зарцуулах болно гэсэн амлалт алдаа байсныг Их Британийн тусгаар тогтнолын намын дарга Найжил Фараж хүлээн зөвшөөрөв. Ингэхээр гарахын төлөө уриалж байсан хүмүүсийн амлалт ихэнх нь хоосон бас худлаа байжээ. Би хувьдаа гарах санал ялна гэж хэн ч тооцоолоогүй харин гарахын төлөө уриалж байсан хүмүүс өөрсдийн амбиц, эрх ашгийн төлөө л ингэж явсан байх гэж хардаад байгаа. Борис Жонсон бол Ерөнхий сайд болох төлөвлөгөөтэй яваа хүн.
Брэкситийн гол уриа ЕХ-ны цагаачдыг хязгаарлах байсан гэж ойлгож болно. Бас бус асуудлууд байх байсан гэхдээ дундаж сонгогч чухам ийм л сэдэлтэй гарах сонголт өгсөн гэж хэлж болно. Жишээ нь, Уэлсийн ЕХ-оос асар их татаас авдаг, цагаач бараг байхгүй жижиг хотынхон гарах санал өгсөнөө бид цагаачдын тоог хязгаарлах гэж ийм санал өгсөн гэж тайлбарласан байна. Энэ нь байхгүй асуудлыг хэт дөвийлгөж, олон нийтийн сэтгэхүйгээр тоглох ийм амархан байдгийн тод жишээ. Гэтэл өнөө өглөө гарах кампанийн томоохон толгойлогчдын нэг нь хэрвээ бид Европийн нэгдсэн зах зээлд хамрагдахыг хүсвэл ЕХ-ы иргэдийн чөлөөтэй нүүж, шилжих дүрмийг дагаж мөрдөхөөс өөр арга байхгүй гэж мэдэгдсэн байна. Тэгэхээр цагаачдын тоог бууруулах гэж саналаа өгсөн сонгогчид хоосон амлалтанд хууртагдсан бол таарч байнаа даа.
Шотландын нэгдүгээр сайд Никола Стөржин шотланын хүн амын 62% нь үлдэх санал өгсөн тул тусгаар тогтнолын санал асуулгыг дахин явуулах шаардлага бий болсоныг зарлав. Умард Ирландад тусгаар Ирландтай эргэн нэгдэх хөдөлгөөн сэргэж байгаа сурагтай.
ЕХ-ы удирдлага эдийн засаг, улс төрийн байдлыг тогтворжуулахын тулд Их Британийг бушуухан гар гэж уриалсан боловч эднийхэн яарахгүй байгаа нь угаасаа гарчихвал ингэнэ гэсэн төлөвлөгөө байгаагүй юм уу гэж харагдаад байгаа.
Энэ санал асуулгын нэг онцлог нь амлалтын үнэн худал нь санал асуулга явсаны маргааш илэрснээрээ онцлог. Үүнээс улс төрийн амлалт худлаа байдаг, асуудлыг дөвийлгөж шуугиан тарих нь хүмүүсийг төөрөгдүүлдэг гэх мэт өнөөгийн улс төр сонгуультай холбоотой муу муухайг харж болно. Үүнийг ухаарсан хүмүүс дахин санал асуулга явуулахыг шаардаж гарын үсэг цуглуулж байгаа нь өчигдрийн байдлаар 2 саяд хүрчихэн байсан. Ийм гарын үсэг цуглуулах хөдөлгөөн зуун мянгаас билүү дээ олон гарын үсэг цуглуулсан тохиолдолд эдний засгийн газраас албан ёсны хариу өгөх хуультай. Гарах сонгууль өгсөн олон хүн миний санал эсэргүүцлийн санал байснаас яг гарах хүсэл биш байсан гэх. Ямар ч гэсэн гарах санал ялсанд харамсаж, гэмшиж байгаа нь олон байна. Харин гаръя гэж уриалж байгаа хүмүүс л хачин чимээгүй болсон нь гайхалтай.

Wednesday, June 22, 2016

Нараа эгч


За энэ бол ашиг сонирхолын зөрчилтэй байж мэдэх бичлэг юм шүү. Найз бүсгүйдээ эгчийнхээ тухай бичээч гэж загнуулаад хэдэн үг хэлхэж сууна. Улаанбаатарын Баянзүрх дүүргийн 49-р тойрогт нэр дэвшиж байгаа Ринчингийн Нарангэрэл гэдэг эмэгтэй миний авга эгч юмаа. Энэ жилийн сонгуулиар МАН, АН-аас өөр сонголт хийх юмсан гэсэн хүсэл олон хүнд байгаа нь ажиглагдсан тул хүмүүст тийм сонголт хийх боломж байгааг мэдүүлэхийн тулд хэдэн үг холбохыг оролдов. Хүний олон мэдрэмж, дурсамж оролцдог болохоор тэр бүрийг цэгцтэй буулгах хэцүү учраас надад ойр дотныхоо хүмүүсийн тухай бичих хэцүү байдаг.
Таньдаггүй хүмүүст л бол орос хэл шинжлэлийн ухааны доктор, олон жил МУИС, Орос хэлний дээд сургуульд багшилж байсан гавьяат багш цолтой хүн. Шавь нартаа Нараа багш нь, гэр бүл дотроо Нараа эгч нь. Ерээд оны эхээр гарсан гарсан нийгмийн өөрчлөлтөнд гар бие оролцож, УИХ-ийн гишүүнээр сонгогдож явсан, хууль тогтоох ажилд туршлагатай хүн. Ингээд хийснийг нь дурдаад байвал уртаас урт жагсаалт болно. Албан ёсны мэдээллийг Фэйсбүүк дэх Ринчиний Нарангэрэл хуудаснаас бас намтар энэ тэрийг нь МСДН-ын хуудаснааc олоод харчихаж болох байх.
Би хэдэн жилийн өмнө Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын нутагт байрлах Эко Ланд зусланд эгчтэйгээ золгохоор зочилсон нь их л олон сонин сайхан дурсамж үлдээсэн юм. Зуслан яг л миний өндөр өвгийн Монгол нутагт ирээд суурьшсан газар бий. Зундаа цэцэг, эрвээхэй алаглаж, гүзээлзгэнэ ширэглэж ургаад гишгэх газаргүй шахам болчихдог тийм л нутаг. Зусланд очоод хоолны байранд нь орж цай уух зуур ханаар өлгөсөн хүүхдүүдийн гараараа бичсэн цагийн хуваарь, зуслангийн дүрэм, байгал орчны талаар хийсэн ажиглалт, зурсан зураг өлгөөтэй. Хоолны цагаар хүүхдүүд шаагилдаж орж ирээд, арай томчууд нь багачууддаа ширээгээ засч, хоолоо авахад нь туслаад бөөн инээдэм шуугиан дунд хоолоо идэцгээв. Тэнд чимээгүй бай, зүгээр суу гэх томчуудын дуу байсангүй.


Энэ зусланд хүүхдүүд хүрээлэн байгаа байгал орчноо хайрлаж хамгаалах талаар ихийг сурч авдаг газар. Зуслангийн ойролцоо урагдаг ургамал амьтны нэр шинж чанарын тухай эсвэл яагаад орчин тойрноо бохирдуулахгүй амьдрах ёстой вэ гээд хүүхдүүдэд тэр бүү хэл насанд хүрсэн хүмүүст ч хэрэгтэй мэдээллийг энд олгодог. Угаасаа зуслангийн уг зорилго нь тэр болохоор аргагүй. Харин энэ дээр нэмээд хүүхдүүд ардчилал, эрх чөлөө болоод нийгмийн удирдлагын талаар амьдралд дөхүү маш сайн ойлголт олж авдаг нь онцлог. Сургалт болоод заавал хийх ёстой үйл ажиллагаанаас бусад цагийг хэрхэн өнгөрүүлэхээ хүүхдүүд өөрсдөө сууж байгаад ярилцаж шийддэг. Өглөө хэдэн цагт босч, хэдэн цагт унтах болоод орой ямар тоглоом тоглох, юуны тухай ярих гээд. Цаашлаад тухайн ээлжийнхний мөрдөх дүрмийг зуслангийн хамгийн эхний өдөр хүүхдүүд танилцсаныхаа дараа ярилцаж тогтдог байна. Бүгдээрээ ярилцаж тогтсон дүрэм учраас дүрэм зөрчих тохиолдол бараг л гардаггүй гэж байгаа.
Магад хүмүүст энэ их жижигхэн зүйл шиг санагдаж болно л доо. Харин миний хувьд Нараа эгчийн итгэл үнэмшил болоод барьдаг зарчмынх нь илрэл юм. Нараа эгч ерээд оноос хойш төрийн бус байгууллага, иргэний боловсрол гэсэн хоёр чиглэлээр тууштай ажиллаж байгаа хүн. Хүмүүст зүгээр л та нар одоо сонгох эрх чөлөөтэй болсон гээд орхисонгүй, ардчилсан засаглалын талаар олон нийтэд боловсрол олгох, бас засаглалд олон нийтийг татан оролцуулах нь чухал гэдгийг их эрт олж харжээ. Тэр зорилгоор дунд сургуулийн нийгмийн ухааны багш нар, сурагчид болоод залуучуудыг хамарсан маш олон сургалт, семинар, арга хэмжээ зохион байгуулж, бас үр дүнд хүрч байгаа. Нараа эгч хүсэл зорилгодоо үнэнч, зүтгэлтэй бас зоригтой эмэгтэй. Цаашлаад Нараа эгчид ямар нэг хөрөнгө мөнгө хураах сонирхол, татаж чангаах бизнес өөрт нь ч ойр гэр бүлийнхэн дунд нь ч байхгүй. Миний л мэдэхийн байгаадаа сэтгэл хангалуун, дуртай ажлаа хийж яваа жаргалтай эмэгтэй. Сонгогдоогүй тул гээд алга болохгүй олон зорилго тээж яваа хүн.
Эдний намын мөрийн хөтөлбөр миний энд бичсэн агуулгатай хамгийн дөхөж очсон мөрийн хөтөлбөр болсон байна лээ. Чухам ямар нийгэм байгуулах вэ гэдэг нь гол, аж ахуй чухал хэдий ч засаглалын цорын ганц зорилго байх ёсгүй юм. Хууль бүх хүнд тэгш үйлчлэх, хүүхэд бүр амьдралаа нэг л гараанаас эхлэх гээд миний сэтгэлд ойр явдаг зарчим.



Сонгуулийн 49-р тойрогт бүртгэлтэй сонгогч илүү их мэдээлэл авахыг хүсвэл Дарь эхийн шинэ буудалд ийм гутал засварын газрыг сонгуулийн штаб болгож ажиллаж байгаа, очиж ярилцаж болно шүү.



Thursday, June 16, 2016

Брэкситийн талаар хэдэн үг

(хүсэлтийн хариу)
Энэ сарын 23 нд Их Британийн иргэд Европийн холбооны гишүүнээр үлдэх үү, эсвэл холбооноос гарах уу гэдгээ бүх нийтийн санал асуулгаар шийдэх юм. Өнөөдөр засгийн эрх барьж байгаа консерватив нам 2010 онд ийм санал асуулга явуулна гэсэн амлалттай сонгуульд орж олонхийн санал авч байв. Эрх барьж байгаа нам дотроо ЕХ-нд үлдэх үлдэхгүй талаар хуваагдмал байр суурьтай байгаа бөгөөд ерөнхий сайд Дэвид Камерон болоод зарим сайд болоод парламентийн гишүүд нар үлдэх нь зөв, харин Лондонгийн захирагч асан Борис Жонсон тэргүүтэй зарим нь гарах зөв хэмээн кампани өрнүүлж байгаа.
Яг өнөөдрийн байдлаар Finacial Times сонины явуулсан тандалтаар оролцогчдын 48% нь гарах, 43% нь үлдэх сонголт хийсэн бол Independent сонинд нийтлэсэн тандалтаар гарах хүсэлтэй 53%, үлдэх хүсэлтэй 47% байна. Тэгэхээр ерөнхийдөө иргэдийн дунд холбооноос гарах сонголт давамгайлж байгааг харуулжээ. Гэхдээ иймэрхүү тандалтын дүн саяхан болтол эсрэгээрээ байсан нь олон хүн санал асуулгад хэрхэн хариулахаа шийдээгүй байсантай холбоотой байж болох юм.
ЕХ-оос гарахаар санал өгөгсдийн дийлэнх хувь нь ЕХ-ын бусад орноос ирж суурьшигчдын тоо замбараагаа алдлаа, боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн үйлчилгээ ачааллаа даахаа болилоо, орон сууцны хүрэлцээ муу байна гэсэн үндэслэлтэй сонголтоо хийж байгаа.
Гэхдээ газар зүйн байрлал болоод хүн амын нас бас сонголтонд том нөлөөтэй. Их Британи бол Англи, Шотланд, Уэлс, Умард Ирланд гэсэн засаг захиргааны дөрвөн хэсгээс бүрддэг. Үндэстний хувьд анлгичуудаас бусад нь кэлтик (заримдаа сэлтик гэж дууддаг) гаралтай үнсэдний цөөнх гэж хэлж болно. Энэ хуваарилалтаар бол зөвхөн англичууд холбооноос гарах санал давамгайлж байгаа бүлэг юм. Шотландчуудын саяхан Их Биртанийн бүрэлдэхүүнээс гарах эсэхээр санал асуулга явуулах үндэслэлийн нэг нь шотланчдууд ЕХ-ны гишүүн байх хүсэлтэйнх гэж байсан. Шотландчууд хэрэв холбооноос гарах санал ялбал манайх дахин Их Британийн бүрэдэлхүүнээс гарах санал асуулга явуулна гээд л байна. Уэлсчүүд ба ирландчууд ч гэсэн холбооноос гарах сонирхолгүй байгаа. Гэвч энэ нь санал асуулгын дүнд тийм тулхтай нөлөө болж чадахгүй, учир нь нийт хүн амын 83-84% нь англичууд юм.
Цаашлаад залуучууд ЕХ-нд үлдэх сонголт хийх нь илүү бол дундаж болоод тэтгэврийн насныхан гарах санал өгөх магадлал өндөр гэнэ. Энэ нь мөн санал асуулгын тэнцвэр өөрчлөх боломж муугийн учир нь залуучууд дундаж болоод тэтгэвэрийн насныхнаас сонгууль, санал асуулгад оролцох идэвх муутайнх. Харин залуучууд маш идэвхтэй оролцсон тохиолдолд санал асуулгын хариу урдчилсан таамгаас өөр гарах магадлал өндөр гэнэ.
Их Британи ЕХ-ноос гарахад тул улсын эдийн засаг болоод улс төрийн тавцанд яг чухам юу өөрчлөгдөхийг тааж хэлэх хэцүү. Гаръя гээд байгаа улс бид нар холбоонд өгдөг их мөнгөө улс дотроо мэдэж захиран зарцуулах тул нээх муудах юм байхгүй гэдэг. Харин үлдье гэсэн хүмүүс нь ЕХ-ны нэгдмэл зах зээлийн гадна үлдчихвэл манай эдийн засагт маш их хохирол учирна гэж учирлаж байна. Нэгдмэл зах зээл гэдэг нь элдэв экспорт, импортийн татвар байхгүй, иргэд чөлөөтэй хүссэн улс орондоо суурьших эрх цаашлаад холбооны өөр улсад аялаж, амарч байхдаа эрүүл мэндийн үйлчилгээ суурин иргэдтэй ижил нөхцөлтэй авдаг гээд олон юм бий. Нэгдмэл зах зээлээс гарчихаар энэ бүх асуудлаар улс бүртэй гэрээ байгуулах шаардлага гарч ирнэ, тэр бүр тохироо ч уу урдчилж таахад бэрх.
ЕХ-ноос гарлаа ч ирж суурьших цагаачдын тоо тэр дороо буухгүй. Хамгийн сүүлийн тоо баримтаар сүүлийн жилд энэ улсын хүн амын тоо 300 мянга гаруй цагаачдаар нэмэгдсэн бөгөөд багцаагаар тал нь л ЕХ-ны иргэд байгаа юм. Гарлаа гээд ажиллах, сурах зөвшөөрөл аваад ирж байгаа хүн цөөрөх эсэхийг тааж хэлэх бэрх. Ялангуяа эрүүл мэндийн системд ажиллах хүчин дутагдалтай байдаг улс чинь хүн авахаас өөр сонголт байхгүй гэх мэт. Яг нарийндаа гараад эсвэл үлдээд юу өөрчлөгдөхийг хэн ч хэлж чадахгүй нь үнэн юм.
Сонин хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр явж байгаа анализ тоо баримт үзэхээр яг долоо хонгийн дараа британичууд ЕХ-ноос гаръя л гэсэн санал нь дийлэх байх гэсэн миний таамаг байна.
Санал агуулгын кампанит ажлын үр дүн ч гэх үү, хүмүүсийн дунд тавгүй эсвэл янз бүрийн эсэргүүцэл илэрхийлсэн үймээн маягийн асуудал олширч байгаа шиг бас санагдана. Өнөөдөр л гэхэд Английн хойд нутгийн парламентийн гишүүн, хөдөлмөрийн намын төлөөлөл бүсгүйг буудсан хэрэг гарлаа. Хөл бөмбөгийн европийн аваргын тэмцээний үеэр англи хөгжөөн дэмжигчид үймээн самуун тарьж байгаа нь бас л санал асуулгатай холбоотой байж мэднэ гэж ярьцгааж байна даа.
Янз бүрийн албан ёсны тоо баримт харж амжсангүй, гар дор үзсэн харсанаа нэгтгээд бичвэл нэг иймэрхүү.

Sunday, June 12, 2016

Шэрри


Сүүлийн үед ийм ундаанд дурлаад байгаа. Шэрри гэж настай улсын унтахынхаа өмнө ганц хундага уудаг чихэртэй дарс гэж боддог байж билээ. Номноос л уншиж тийм төсөөлөлтэй болсон юмдаг уу даа. Гэтэл их чихэртэй, чихэргүй, сай, муу гэж их олон янз байнаа. Чихэргүй хуурай шэрри намайг хүүхэд байхад аавын минь хааяа хийдэг байсан хар чавганы дарстай ойр санагддаг. 
Шэрринд дурласан түүх энд ирээд найзалсан испани гэр бүлтэй холбоотой. Яагаав эхнэр нь манайд төрсөн тухай дээр бичиж байсан даа. Шэрри бол Испанийн Андалуз нутгийн цагаан усан үзэм дарж хийсэн ундаа гэнэ. Гол төлөв Паломино гэх үүлдрийн усан үзэм хэрэглэдэг бөгөөд арай хатуу Амонтиядо эсвэл Олоросо нэртэй шэррийг модон торхонд хөгшрүүлдэг юм байна. Шэрри гэсэн нэр испанийн Jerez гэсэн нэрний англичилсан хувилбар. Британичууд шэрри их уудаг болохоор энд төрөл бүрийн шэрри худалдаж авах боломж бий. Франц тэр бүү хэл Испанийн хойд хэсгээр явж байхдаа сүпэрмаркэтаас шэрри хайгаад олоогүй, хаа сайгүй байж л байдаг эд биш юм шиг байгаа юм. 
Өчигдөр өнөөх найзууд маань хариад ирсэн гээд нэг ийм шэрри авчирч өгөв. Хийдэг нутгаас нь шилж авчирсан юм хойно сайхан юмөө. Унтахынхаа өмнө жаахныг уухад сайхан санагддаг нь миний хөгширч байгааг л харуулаад байнаа даа.