Thursday, October 30, 2008

Оньсого #50

За байз оньсогоо долоо хоног бүр таалгаж чадахгүй алдаг оног болгочихжээ. Гэхдээ байгаа хэдээ боломжоороо тавихыг хичээж байгаа минь энэ. Ингээд энэ удаад ийм оньсого таалгая:

Дээрээс нь харахад
Дэрэвгэр ногоон
Дэргэд нь очиход
Бөндгөр ногоон, тэр юу вэ?

Хариуг уламжлал ёсоор бүтэн сайнд сэтгэгдлээр үлдээе. Та бүхэн тааж болгооно уу?

Sunday, October 26, 2008

Нэг тэмээ халтирвал...

Хүүтэйгээ хэн нэгний хийсэн үйлдэл өөр олон хүнд хэрхэн нөлөөлдөг талаар яриа өрнүүлж суутал хүү маань:
- Аа тийм нөгөө монголд нэг тийм зүйр үг байдаг шүү дээ. Нэг тэмээ халтирвал мянган тэмээ халтирна гэж гэв.
Би эхэндээ учрыг нь сайн ойлгосонгүй, тэрүүхэндээ юу билээ гэж бодож бас үзэв. Нягтлаад асуугаад байсан нэг үхрийн эвэр доргивол мянган үхрийн эвэр доргино гэсэн үгийг хүү маань буруу цээжилсэн нь тэр байжээ. Хавьд инээгээгүйгээр нулимсаа гартал инээв. Охинтойгоо хуваалцах санаатай ах чинь нэг тэмээ халтирвал мянган тэмээ халтирна гэнээ гэсэн охин маань миний өөдөөс гайхаж харж байснаа
- Би бас халтираад ойчсон гэнэ.
Дүлий хэлгий хоёрын үлгэр шиг юм болж таарав.

Wednesday, October 22, 2008

Эрүүл мэндтэй холбоотой хоёр мэдээ

Японы судлаачид хүмүүсийн хоол идэх хурд жинд хэрхэн нөлөөлдөг талаар 3000 хүн оролцсон сонирхолтой судалгаа хийжээ. Хам хум хурдан иддэг эрчүүд илүүдэл жинтэй болох эрсдэлээ 84% иар, харин эмэгтэйчүүд 50% иар нэмдэг аж. Хоолоо түргэн иддэг хүмүүс ихэнх тохиолдолд шаардлагатай хэмжээнээс илүү их иддэг, энэ нь ходоод дүүрлээ гэсэн мэдээлэл тархинд хурдан хүрэхэд саадтай байдагтай холбоотой гэнэ. Үүнтэй холбоотой хоолоо яаралгүй сайн зажилж тухтай идэх, ийм хэвшлийг хүүхдүүдэд багаас нь тогтоох нь чухал гэсэн зөвлөмж гарчээ. Намайг бага байхад хоолоо халуун дээр нь хурдан ид гэж шаарддаг байсан, тэр хэрээрээ би бас хоёр хүүхдээ шавдуулах гээд байдаг буруу юм байнаа.

Оюуны хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүс dementia буюу Alzheimer өвчнөөр өвчлөх тохиолдол цөөхөн байдгийг Италид хийсэн судалгаа харуулжээ. Сүүлийн үеийн хэд хэдэн ажил тархиа идэвхтэй байлгах нь эд эсийн үхжилийг удаашруулдаг гэж харуулаад байгаа юм байна лээ. Настай хүмүүс интернэтээр мэдээлэл хайх хамгийн үр ашигтай урдчилан сэргийлэх арга болох тухай дээхнэ уншсан юм байна. Интернэтээр мэдээлэл хайх тархийг зүгээр ном уншихаас илүү идэвхжүүлдэг гэсэн байсан. Шатар тоглох, үгийн сүлжээ бөглөх гээд ой тогтоол, бодлого шаардсан үйлдлүүд эерэг нөлөө үзүүлдэг байна.

Мэдээллийг British Journal of Medicine, Neurology сэтгүүлүүдээс авав.

Tuesday, October 21, 2008

Ховор юм үнэ цэнэтэй

Бага байхдаа эмээгээ гурилтай шөл хамгийн сайхан хоол гэхийг сонсоод гайхдагсан. Хүүхэд байхад ховор юм сонин байдаг хойно хааяахан хийдэг нарийн хоолонд дуртай байсных юм болов уу. Одоо болохоор гурилтай шөл идэх дуртай хэдий ч гурил зуурахдаа хойрго болохоор хааяа л хийж иддэг юм. Тэр үед хоёр хүүхдийн маань нар гарах шахна. Хоёулаа хамар дээрээ хөлсөө бурзайлгаж ирээд л идэхийг нь харахаар өхөөрдмөөр. Гурилтай шөл хийсний маргааш бага охин маань шөлөө идье гэж нэхдэг нь инээдтэй. Юм ховор байх тусмаа үнэ цэнэтэй байдгийн жишээ юм болов уу.

Энд ирсэнийхээ дараа хүүхэдтэй монгол айлд зочлохдоо яаж гар хоосон байх вэ гээд дэлгүүр зүглэнэ. Чихэр жимс нь элбэг дэлбэг байж л байдаг болохоор хүүхдэд сонин биш байх шиг харагддаг юм. Багахан байхад дэлгүүрт зөвхөн өвөл зардаг алимны үнэр гудмаар нэг үнэртээд хорвоо дээр түүнээс илүү амттан гэж үгүй юм шиг санагддагсан. Энэ тухайгаа хүүдээ ярихаар жигтэйхэн их гайхдаг юм.

Одоо бол зав зайгаараа хааяахан ордог орос дэлгүүрийн баавгайтай чихэр л энэ хоёрт сонин сайхан зүйл байгаад байх шиг. Саявтар ээж маань илгээмжээр хэдэн ширхэг ааруул явуулсаныг хоёр гуравхан хоногт худалч хүнд бараг булаацалдаад дуусгаж орхисон. Дууссан хойно охин маань ааруул нэхэж сандаргав. Ааруул тавьж сурдаг ч юм уу гэсэншүү юм бодоод л сууж байна даа.

Monday, October 20, 2008

Кино бөөндсөн нь

Жаахан зав гармагц нь үзье гэж бодож байсан хэдэн киног энэ хагас бүтэн сайнд бөөндөж үзэв.

1. Dan in real life. Найруулагч Питэр Хэджсийн найруулсан 2007 оны инээдмийн драм ангилалтай энэ киног Стийв Карэл (Steve Carell), Жулиет Бинош (Juliette Binoshe) нар гол дүрд тоглосон гэж дуулаад үзэхсэн гэж бодсон юм байна. Гурван охинтой бэлэвсэн эр дахин хайр сэтгэлтэй учирч байгааг хөгжилтэй боловч бас уянгалагаар гаргасан нь сайхан санагдав. Түүнээс гадна өнөр өтгөн айлын халуун дулаан уур амьсгал, өсөн том болж байгаа охидын хүмүүжлийн асуудал гээд сэтгэлд ойр дотно аятайхан кино болж гэж дүгнэв. Стийв Карэл телевизийн Оффис хэмээх ситкомоор алдаршсан жүжигчин боловч "Little Miss Sunshine" кинонд гутралд автсан залуугийн дүрийг чадварлаг гаргаж, олон янзын дүрд чадмаг хувирч чадах жүжигчин гэдгээ харуулаад байгаа билээ.


2. Run fat boy run. Давид Швиммэрийн (телевизийн Найзууд ситкомын Россын дүрд тоглосон жүжигчин) найруулсан 2007 оны романтик инээдмийн кино. Хүн өөрийгөө ялахын чухлыг харуулах гэж зорьсон болов уу. Эхэлсэн ажлаа хэзээ ч дуусгаж үзээгүй залуу хүүгийнхээ ээжийн сэтгэлийг эргүүлэхийн тулд марафон уралдаанд бэлтгэн гүйж байгаа тухай хөнгөн бөгөөд хөгжилтэйгөөр харуулсан кино байлаа. Жирэмсэн сүйт бүсгүйгээ хуримын өдөр орхиж зугтаагаад олон жилийн дараа хийсэн алдаагаа ойлгож, бүсгүйн сэтгэлийг эргүүлэхийн тулд ямар нэг юмыг эцсийг нь хүртэл хийх чадвар бий гэдгээ нотлох хэрэг Дэннис гэх залууд гарна. Хэзээ ч спортоор хичээллэж байгаагүй тэр олон гунигтай бас хөгжилтэй олон бэрхшээл даван зорьсондоо хүрсэн тухай өгүүлжээ.


3. Монгол. Сергеи Бодровын энэ киноны талаар сайн саар олныг сонсоод үзэхгүй байхаар шийдсэн боловч хүүгийнхээ хүсэлтээр үзэж таарав. Энэ киног үзсэн гадныхан сайн кино болж гэж дүгнэсэн боловч монгол хэлтэй хүн үзэхдээ кино урлаг гэдэг талаас нь дүгнэхэд тун хэцүү санагдсан. Жишээ нь, аав нь цэвэр өвөр монгол аялагаар ярихад хүү нь ар монгол аялагаар хариу хэлж байx юм. Гол дүрийн жүжигчид монголоор ярихыг хичээсэн нь сайшаалтай ч ихэнхдээ юу хэлж байгаа нь ойлгогдохгүй нэг тиймэрхүү. Мэдээж монгол үзэгчдэд зориулсан биш юм чинь гэж өмөөрч болох боловч найруулагч нь өөрөө монгол хэлгүй нь алхам тутам мэдрэгдээд байх шиг санагдав. Чингэс хаанд тоглосон япон жүжигчин бас л юу хэлж байгаагаа сайн мэдэрч чадаагүйгээс болсон болов уу дүрээ сэтгэлд шингэтэл гаргаж чадаагүй ерөнхийдөө нэг тийм идэвхгүй, эхнэрийнхээ амаар байдаг хүн шиг гарчээ. Монгол хүн хийгээгүй болохооор монгол зан заншил, сэтгэхүйг гаргах хэцүү биз гэж бодсон ч хүмүүсийн юг нь шагшаад байгааг бас сайн ойлгосонгүй ээ. Уг нь Бодров найруулагчийг сайн гэж хүндэлж явдаг боловч сэтгэл жаахан гонсгор үлдэв.

За иймэрхүү хагас бүтэн сайн өнгөрөх шив дээ.

Saturday, October 11, 2008

Биологийн чиглэлээр АНУ-д судалгаа хийж, боловсрол эзэмших талаар

Биологи, анагаах ухааны судалгаа эрчимтэй урагшилж тэр хэмээр энэ салбарт суралцах ажиллах боломж улам олон болж байгаа юм. Чухам энэ салбарт зүтгэж ажил амьдарлын захад хүрсэн олон хүний нэг нь би билээ. Энэ талаар монголд байгаа залуустаа өөрийн мэдэж буй баримтад тулгуурлаж тодорхой ойлголт өгье гэж саналаа.

АНУ-ын их дээд сургуулиуд болоод анагаахын сургуулиудын олонх нь биологийн салбартаа PhD зэрэг олгох програмтай байдаг. Энэ салбарын програм ихэнх тохиолдолд тэтгэлэгтэй байдгаараа бусад салбараас ялгаатай. Ямар нэг их дээд сургуулийн бакалаврын зэргээс дээш боловсролтой, англи хэлний түвшин тогттох TOEFL тэстэнд тогттоосон түвшнээс дээш оноо авсан, ерөнхий боловсролын түвшин тогтоох GRE шалгалтанд мөн тогтоосон түвшнээс дээш оноо авсан судалгааны ажил хийх сонирхолтой, бас ямар нэг лабораторийн судалгааны туршлагатай байвал бүр сайн хүмүүст ямар нэг сургуулийн PhD програмд хамрагдах боломж бий. Дээрх хоёр шалгалтын тогтоосон түвшинг ихэнх сургуулиуд өөрийн үзэмжээр тогтоосон байдаг. Нэртэй том сургуулиудын босго оноо өндөр харин жижиг сургуулидынх арай доогуур байх жишээтэй. Сургуульд элсэх материал дунд элсэгчийн хувийн захидал (чухам яагаад энэ чиглэлээр суралцах хүсэлтай байгаа болоод зэрэг эзэмшсэний дараа юу хийх бодолтой байгаа зэргийг агуулсан захиа), мөн өмнөх сургууль ажиллаж байсан газрын тодорхойлолт захиа чухал байр суурь эзэлнэ. Энэ хоёр материал тухайн хүний хувийн зан чанарыг илүү тодорхойлдог болохоор тэр байх. Ажилсаг болоод амбицтай хүмүүст америкчууд дуртай байдаг.

АНУ-ын ихэнх сургуулиудад энэ програмын үргэлжлэх хугацаа тухайн хүний ажлын явцаас хамаарч 5-6 жил байдаг. Энэ хугацаанд зэрэг горилогч дор хаяж нэг нийтлэл олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн шинжлэх ухааны сэтгүүлд хэвлүүлсэн байх ёстой гэсэн нийтлэг дүрэм бас бий. PhD програм дүүргэсний дараа чухам ямар болоод хэдэн нийтлэл хэвлүүлсэн бэ гэдэг тухайн хүнийг ажилд авах гол шалгуур болно. Тийм болохоор PhD програмдаа ажлын сэдэв болоод удирдагчаа зөв сонгох их чухал байдаг. Сүүлийн хэдэн жил информатикийн чиглэлээр дээд сургууль төгсөгчдийг биологийн програмд элсүүлэх сонирхол их болсон нь технологийн хөгжилтэй бас холбоотой юм. Ойрын хэдэн жил програм бичиx болоод том database ашиглан анализ хийх чадвартай хүмүүсийн эрэлт хэрэгцээ улам их нэмэгдэх төлөвтэй байгаа. Ер нь бакалаврын зэргээ өөр мэргэжлээр авсан ч биологийн судалгаанд сонирхолтой гэдгээ харуулж чадсан түүxч, математикч хүмүүс надтай хамт суралцаж байлаа.

Зэрэг хамгаалсаны дараа хүмүүст судалгаа хийх, их дээд сургуульд багшлаx, хувий биотехнологийн компаниудад ажиллах боломж бий. Хувийн байгууллагад ажиллагсдаас бусад тохиолдолд цалин мөнгө тийм өндөр биш боловч өндөр хөгжилтэй орнуудад ажиллаж байгаа улсын ажлын баталгаа эдийн засгийн өсөлт бууралтаас шууд хамаарал байхгүйгээс гадна, дэлхийн олон оронд ажиллах боломж нээгддэг билээ. Нэгэнт шаардлага их байдаг тул судалгаа хийдэг хүмүүст ажлын виз, эсвэл байнга оршин суух зөвшөөрөл бусад мэргэжлийнхнийг бодвол харьцангуй амархан олддог. Жишээ нь, АНУ-д анагаах ухааны салбарт ажиллагсдад ажлын Н1 визний тооны хязгаар хамаардаггүй, тодорхой сэдвээр амжилттай ажиллаж байгаа хүмүүс шинжлэх ухааны салбарт хувь нэмрээ оруулж байгаа гэсэн үндэслэлээр ногоон карт хүсэх эрхтэй.

Хэн нэгэнд хэрэг болох болов уу гэж бичив.

Friday, October 3, 2008

Нүүдэл суудал

Ажлаа дуусахаар дураараа тарвалзаж амар сайхандаа жаргах юм бодсон чинь том эндүүрэл байжээ. Хойшлуулж далд хийгээд байсан хувийн болоод хувьсгалын ажлууд шил шилээ даран цуварч гарч ирээд би гэдэг хүн нөгөө юм бичиж байснаасаа завгүй болж хоцров.

Ойрын хэдэн долоо хоног надаар нүүдэл суудал л байх шив дээ. Манай сургуулийн шинэ өргөтгөл ашиглалтанд ороод манай лаборатори шинэ сайхан байшинд ажиллах завшаан тохиосон юм. Нүүх суух асуудал нэлээн дээр тавигдаж байсан ч тохироо бүрдээгүй удаж удаж саявтар л нэг юм нүүв. Миний бодсон шиг юмаа баглаад л зөөдөггүй гэнэ. Тусгай нүүлгэдэг компани ирж хамаг юмыг хаяглаж бүртгээд хайрцаглаад хүргээд өгдөг гэнэ. Бодоход амархан юм шиг боловч олон жилийн хур новштой газар чинь бүгдээ бүртгэж авна гэдэг өөрсдөө баглаад нүүлгэснээс их цаг хугацаа хөдөлмөр ордогийг харж гайхав. Бусдын жишгийг дагаад хий гэснийг нь хийгээд яваад байсан өдөр хоног сунжирч одоо болтол тохижиж амжаагүй баарцагласан юм болчихоор бухимдмаар ч юм шиг. Ажлыг зохион байгуулалттай болгож байна гэж түвэг учруулдаг улсыг сайн ойлгохгүй л байна. За тэгээд нүүгээд нэг их сайхан байшинд орчихлоо гэсэн бас бишээ. Цэлгэр сайхан талбайтай ч гэрэлтүүлэг муутай бас зоорь шиг хүйтэн. Хүйтэн байна гээд гомдол тавьсан өөдөөс үнэтэй модон тавилгынхаа эдэлгээг уртасгахын тулд зориуд сэрүүхэн байлгаж байгаа юм гэдэг байгаа. Модон тавилга ажиллаж байгаа улсын эрүүл мэндээс илүү чухал юм байх даа. Намар дөнгөж эхэлж буй ч манайхан өвлийн хувцасаа олон давхарлаж зарим нь малгай бээлийтэй сууж байвал яахав. Нүүдлээс хойш хоёр долоо өнгөрсөн хэдий ч ажил жигдрээгүй дээр нь тохь муутай болохоор нэг тиймхэн.

Хувийн амьдралд ч гэсэн өөрчлөлт гарч удалгүй далайн цаанатай хөгшин Европыг зорин нүүх болоод гэртээ бас л бужигнаж эхлэв. Яг гараад явтал хоёр сар гаруй хугацаа бий ч бичиг баримт, виз, элдэв зөвшөөрөл, шинэ хууль дүрэм гээд хийх ажил дээр дээрээсээ давхардаад заримдаа шөнийн нойр хулжаачих юмаа. Хэдий эндээс л явахсан гэж удаан хүссэн ч яг цагтаа тулахаар очиж үзээгүй шинэ газар, нүүр тулж байгаагүй улстай ажиллана гэж бодохоор яах бол гэсэн айдас болгоомжлол дагаастай. Хэдэн жилийн өмнө бол юу ч бодохгүй, толгой хаялаад гарч өгөх байсан биз. Нас явахаар санаа зовох юм нэмэгдээд нэг тийм дарамттай болчих юмаа. Энэ миний хувьд хамгийн их шаналж эргэлзэж байж гаргасан шийдвэр байваа.

Thursday, October 2, 2008

Оньсого #49

Долоо хоног нүд ирмэх зуур өнгөрчээ. Түрүүний оньсогоноос хойш юу ч бичиж амжаагүй байтал энэ долоо хоногийн оньсого таалгах цаг болчихсон байх юм. Олонтой хуваалцах сонин элбэг ч сууж бичих завдал болохгүй л яваад байна. За даа нэмж шалтаг тоочилгүй оньсогоо таалгая:

Хөлгүй мөртөө гүйдэг
Хумсгүй мөртөө авирдаг
Далавчгүй мөртөө нисдэг
Бууцгүй мөртөө нүүдэг, тэр юу вэ?

Хариуг бүтэн сайнд...